ข้าวพันธุ์พื้นเมืองในประเทศไทยของเรา มีนับร้อยๆสายพันธุ์ ที่เลื่องชื่อถึงความอร่อยก็มีไม่น้อย ในจำนวนนั้นที่นับว่าเป็นสุดยอดของข้าวพันธุ์พื้นเมืองที่ได้รับความนิยมนอกจากความอร่อยแล้ว อัตลักษณ์ที่โดดเด่น ทนแล้ง ทนโรคเป็นอีกปัจจัยที่ทำให้เกษตรกรเลืกปลูกกัน ไปดูเลยว่ามีพันธุ์อะไรบ้าง?
          1.ข้าวสังข์หยด จ.พัทลุง เป็นข้าวที่กรมทรัพย์สินทางปัญญา ได้ประกาศรับรอง ตั้งแต่วันที่ 23 มิถ.ย.2549 ให้เป็นสินค้าบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์พันธุ์แรกของประเทศไทย (จีไอ) โดยชื่อข้าวสังข์หยดหมายถึง ข้าวที่ผลิตตามระบบการตรวจรับรองการผลิตตามระบบการจัดการคุณภาพ (GAP) และภายใต้เงื่อนไขสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์

         2.ข้าวลืมผัว ข้าวไร่ที่เป็นข้าวเหนียวนาปีของชาวไทยภูเขาเผ่าม้ง บ้านรวมไทยพัฒนาที่ 3 ต.รวมไทยพัฒนา อ.พบพระ จ.ตาก สูงจากระดับน้ำทะเล 650 เมตร โดยคุณพนัส สุวรรณธาดา เจ้าพนักงานการเกษตร ศูนย์วิจัยข้าวพิษณุโลก สถาบันวิจัยข้าว กรมวิชาการเกษตร ปัจจุบันเป็นข้าราชการบำนาญ นำมาคัดเลือกพันธุ์ให้บริสุทธิ์ ระหว่างปี 2534-2538

         3.ข้าวเสาไห้ มีลักษณะที่โดดเด่น คือ เมล็ดสวย เรียวยาว ถ้าเป็นข้าวเกี่ยวจะเป็นข้าวเคี่ยว คือ หุงขึ้นหม้อ ถ้าเป็นข้าวใหม่เมื่อหุงแล้วจะนุ่มหอมมีลักษณะคล้ายกับข้าวหอมมะลิทั่วไป แหล่งที่พบบ้านเสาไห้ ต.เสาไห้ อ.เสาไห้ จ.สระบุรี

         4.ข้าวหอมมะลิแดง ข้าวเจ้านาปี กลายพันธุ์มาจากข้าวขาวดอกมะลิ 105 ซึ่งพบในแปลงปลูกของสถานีทดลองข้าว จ.สุรินทร์ พ.ศ.2525-2526 จากการตรวจสอบความบริสุทธิ์ของข้าวพันธุ์หลัก ขาวดอกมะลิ 105 ที่สถานีทดลองข้าวสุรินทร์ ซึ่งมี คุณบุญโฮม ชำนาญกุล ผอ.สถานีขณะนั้น พบว่า ในรวงข้าวหนึ่งมีเมล็ดที่เป็นข้าวเหนียวปนอยู่ จึงแยกเมล็ดที่เป็นข้าวเหนียว และแยกเมล็ดแต่ละรวงไปปลูกศึกษาลักษณะต่างๆ ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2527-2542 จนขึ้นทะเบียนกับกรมวิชาการเกษตร เป็นพันธุ์ข้าวทั่วไป ใช้ชื่อว่า “ข้าวหอมแดง” (Red Hawm Rice) หรือ มะลิแดง          

         5.ข้าวหอมนิล จัดเป็นข้าวนาสวน ไม่ไวแสง ปลูกได้ทั้งปี การแตกกอดี ต้นสูง 75 เซนติเมตร ใบและลำต้นสีเขียวอมม่วง เมล็ดข้าวยาว 6.5 มิลลิเมตร สีม่วงดำ อายุเก็บเกี่ยว 95-100 วัน ผลผลิตเฉลี่ย 400-700 กิโลกรัม ต่อไร่ ต้านทานต่อโรคไหม้

         6.ข้าวเล็บนก หรือเฉี้ยงพัทลุง อีกหนึ่งสายพันธุ์ขึ้นชื่อของ จ.พัทลุง ที่มีความสามารถในการปรับตัวให้เหมาะสมกับสภาพแวดล้อมได้ดี ปลูกได้ในหลายท้องที่ทุกจังหวัดในภาคใต้ อายุเก็บเกี่ยวปานกลาง ปลูกได้ในพื้นที่ที่มีชลประทาน และที่อาศัยน้ำฝน   

         7.ข้าวพญาลืมแกง เป็นข้าวไร่พื้นเมือง รวบรวมได้จาก อ.บ้านแพง จ.นครพนม ขึ้นชื่อเรื่องความอ่อนนุ่ม รสชาติอร่อย มีคุณสมับติพิเศษคือไวต่อช่วงแสง ต้นสูงราว 150 เซนติเมตร ลำต้นอ่อน ล้มง่าย แตกกอน้อย ใบสีเขียวแก่ ใบธงห้อย รวงยาว จับถี่ เมล็ดแบน เปลือกเกลี้ยง สีเหลืองอ่อน มีหางยาว เมล็ดข้าวสารสีขาวขุ่น เก็บเกี่ยวช่วงเดือนตุลาคม 

         8.ข้าวเหลืองปะทิว ข้าวประจำจังหวัดชุมพร อีกหนึ่งพันธุ์ข้าวพื้นเมืองเลื่องชื่อของภาคใต้ ประจำ อ.ปะทิว จ.ชุมพร มีอายุมานานกว่าสองร้อยปีแล้ว และ         

         9.ข้าวมะลิโกเมนสุรินทร์และมะลินิลสุรินทร์ เกิดจากความร่วมมือระหว่างศูนย์วิจัยข้าวสุรินทร์ ศูนย์วิจัยข้าวสกลนคร สำนักวิจัยและพัฒนาข้าว กรมการข้าว คณะเทคโนโลยี และคณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม

           ทั้งนี้ ยังมีข้าวพิ้นเมืองอีกหลากหลายสายพันธุ์ ที่มีคุณค่าทางโภชนาการสูง และควรมีการต่อยอดสู่งานวิจัยในอนาคต